Ocena dowodów i źródeł informacji

W trakcie tego warsztatu uczestnicy dowiedzą się, jak analizować i weryfikować zebrane informacje, a także jak oceniać ich źródła, w celu ustalenia wiarygodności końcowych wniosków przeprowadzonego badania / śledztwa.

Przebieg warsztatu

Początek (15 minut)

Instrukcje dla instruktora

• Przykuj uwagę uczestników, zadając pytanie lub komentując wydarzenie, zdjęcie, itp., istotne w odniesieniu do warsztatu.
• Przedstaw siebie oraz cele warsztatu.
• [Opcjonalnie] Przedstaw źródło użytych w warsztacie materiałów (Tactical Tech.)
• Poinformuj uczestników o planie warsztatu.
• Zasugeruj podstawowe zasady, które będą obowiązywały podczas trwania warsztatu. Zapytaj uczestników, czy chcą je zmodyfikować lub dodać własne. Upewnij się, że wszyscy zrozumieli podane zasady i się z nimi zgadzają. Sugestie i wskazówki dotyczące ustalania zasad znajdziesz w Poradniku moderatora, w sekcji „Prowadzenie warsztatów.”
• Ustal dynamikę ćwiczeń grupowych. Na przykład, zdecyduj i przekaż uczestnikom, czy przez cały czas trwania warsztatu będą ćwiczyli zawsze w tych samych grupach.

Instrukcje

• Ułatw szybką prezentację uczestnikom warsztatu, prosząc ich o odpowiedzieć na następujące pytania (od 1 do 3):

  • Skąd dzwonisz? / Skąd jesteś?
  • Czym się zajmujesz?

• Jako alternatywę możesz przeprowadzić ćwiczenie na przełamanie lodów, rozbudzając kreatywność uczestników. Na przykład, prosząc ich, aby nanieśli swoje pomysły i odpowiedzi na tablicę (online) lub wykonali określone zadanie (offline). Dodatkowe przykłady znajdziesz w sekcji „Przełamywanie lodów” w Poradniku Moderatora.

Wstęp (15 minut)

Narzędzia/Materiały

• Współdzielone w chmurze foldery i pliki / platforma do edycji tekstu (np. Framapad) do zapisywania uwag i głosowania (online).
• Pojedyncze kartki papieru, kartki samoprzylepne, długopisy (offline).
• Ocenianie dowodów – Szablony ćwiczeń, sekcja „Ćwiczenie indywidualne: Co widzisz?” do pobrania / wydrukowania lub wypełnienia; ewentualnie, współdzielona tablica cyfrowa lub pad z szablonem (np. Miro, Mural, itp.).

Instrukcje

[5 minut]

• Poproś uczestników, żeby zastanowili się indywidualnie nad interesującym dla ich kontekstów i wartym opowiedzenia zagadnieniem:
• Które jest ich zdaniem podejrzane, niepokojące lub zaskakujące.
• Może ono wpływać na całe społeczeństwo lub na lokalną społeczność.
• Uczestnicy będą zapisywali swoje odpowiedzi, korzystając ze współdzielonego dokumentu z pustą tabelą (maksimum trzy linijki).

[10 minut]

• Wszyscy uczestnicy zagłosują na propozycję, którą chcieliby zbadać, stawiając przy niej krzyżyk. Podkreśl, że:

  • Każdy ma możliwość oddania dwóch głosów,
  • Mogą zagłosować na swoją propozycję.

• Przydziel kilka minut na głosowanie, a następnie zlicz głosy i wybierz zagadnienie, które otrzymało najwięcej głosów.

• Jeśli kilka propozycji otrzymało identyczną liczbę głosów, możesz wybrać tę, która wyda ci się najbardziej złożona, co pozwoli na formułowanie różnych hipotez).

• Wybraną przez ciebie propozycję będą omawiały wszystkie grupy, na które podzielisz uczestników warsztatu.

Opracowanie hipotezy (25 minut)

Instrukcje

• Wyjaśnij, że celem będzie teraz poznanie historii związanej z tym zagadnieniem i odpowiedzenie na pytanie, dlaczego ono wystąpiło.

• Zadaj uczestnikom pytanie:

  • „Jak waszym zdaniem najlepiej podejść do tego tematu?

• Wysłuchaj kilku odpowiedzi.

• W zależności od zgłoszonych propozycji możesz zwrócić uwagę, że większość z nich bazuje na jakiejś hipotezie.

• Możesz też poinformować uczestników od razu, że warsztat skupiać się będzie na pracy z „hipotezami roboczymi” i wyjaśnić powody – hipotezy pozwalają nam zaplanować przebieg śledztwa oraz na wytypować źródła i informacje, które musimy zgromadzić.

• Wyjaśnij pokrótce, czym jest hipoteza robocza: „przypuszczenie lub zaproponowane wyjaśnienie stworzone na podstawie ograniczonej liczby dowodów i służące jako punkt wyjściowy dla śledztwa” (źródło definicji: lexico.com).

• Zaznacz, że:

  • Opracowanie hipotezy daje nam coś, co możemy zweryfikować.
  • Jednocześnie pomaga zaplanować i zorganizować
  • Warto pamiętać, że początkowa hipoteza jest elastyczna (może być modyfikowana i dostosowywana do postępów śledztwa).

MATERIAŁY:

• Poradnik (najważniejszy materiał wykorzystywany podczas tego warsztatu): Ocenianie dowodów i źródeł informacji / sekcja Opracowywanie hipotezy, w Exposing the Invisible: Niezbędnik, Tactical Tech.

Narzędzie / Materiały

• Ocenianie dowodów – Szablony ćwiczeń, sekcja „Ćwiczenie grupowe: Opracuj hipotezę".
• Plus te same, co wcześniej.

Instrukcje

[15 minut]

• Podziel uczestników na mniejsze grupy.

• Poproś członków każdej grupy, aby:

  • Wymienili jak najwięcej hipotez odnoszących się do zagadnień, które podali w trakcie pierwszego ćwiczenia (zachęć ich, żeby puścili wodze fantazji).
  • Każda grupa powinna przed upływem wyznaczonego czasu wybrać jedną hipotezę, która jest zdaniem członków najbardziej prawdopodobna.

[5 minut] Podsumowanie

• Grupy podzielą się swoimi przemyśleniami z pozostałymi uczestnikami warsztatu.

• Każda grupa otrzyma 1 minutę na przedstawienie listy hipotez oraz tej, którą ostatecznie wybrała.

• Poproś uczestników, żeby opowiedzieli, czy mieli trudności z wybraniem jednej hipotezy i co zadecydowało o ich ostatecznym wyborze.

Znajdowanie dowodów (60 minut)

Instrukcje

• Zadaj uczestnikom pytanie:

  • „Co mamy teraz zrobić z tą hipotezą?”

• W zgłaszanych odpowiedziach na pewno pojawią się „słowa kluczowe”:

  • weryfikacja,
  • dowód,
  • materiał dowodowy, itp.

• Zadaj uczestnikom pytanie: „Dlaczego potrzebujemy dowodów?"

• Daj uczestnikom kilka minut na przedyskutowanie swoich przemyśleń.

Podsumowanie

• Zaznacz, że:

  • Śledztwa są mocne na tyle, na ile mocne są zebrane na ich potrzeby dowody.
  • W niektórych przypadkach brak mocnych dowodów potwierdzających przypuszczenie może doprowadzić do konsekwencji prawnych.

Narzędzia / Materiały:

• Slajdy do prezentacji w power poincie (online) lub flip-chart (offline)

Instrukcje

• Wyjaśnij, że kolejnym celem uczestników będzie zebranie wystarczającej liczby dowodów w celu jak najdokładniejszego potwierdzenia lub obalenia hipotezy.

• Przygotuj i zrób krótką prezentację, ujmując w niej następujące punkty:

  • Czym jest dowód: fakt lub informacja, które potwierdzają, że coś istnieje lub jest prawdziwe.
  • Celem śledztwa nie jest dowiedzenie za wszelką cenę, że dana hipoteza jest prawdziwa.
  • Śledczy/badacz ma obowiązek zachować otwarty umysł na alternatywne wyjaśnienia, nawet jeśli te kolidują z jego poglądami i przekonaniami. W ten sposób zachowuje bezstronność i udowadnia, że swoją wiarygodność.
  • Podkreśl, że bardzo rzadko udaje się zebrać wszystkie dowody w danej sprawie.
  • Zawsze dochodzi do momentów – pomimo wysiłków śledczego/badacza – w których śledztwo utyka w ślepym zaułku.

Narzędzia / Materiały

• Ocenianie dowodów – Szablony ćwiczeń, sekcja „Znajdowanie i klasyfikowanie dowodów”, tylko 1 kolumna.
• Plus te same, co wcześniej.

Instrukcje

[15 minut]

• Poproś uczestników, żeby podzielili się na grupy, jak w poprzednim ćwiczeniu.

• Poproś członków każdej grupy, aby przedyskutowali i sporządzili listę potencjalnych dowodów powiązanych z zagadnieniem lub hipotezą, które wybrali w trakcie poprzedniego ćwiczenia.

• Wyjaśnij uczestnikom, że dowód nie musi potwierdzać hipotezy - może jej również przeczyć.

• Wspomnij, że powstałe listy zostaną rozdane pozostałym grupom.

• Pomóż uczestnikom, wymieniając, co może się znaleźć na liście; np.:

  • posty zamieszczane w mediach społecznościowych,
  • oficjalne dokumenty,
  • stare wywiady,
  • rozmowy telefoniczne,
  • raporty,
  • … itd.

• Poproś uczestników, żeby byli konkretni; np.:

  • zamiast wpisywać na listę tylko hasło „raport”, powinni doprecyzować „raport wykazujący liczbę kobiet, które nie ukończyły danych zajęć uniwersyteckich.”**

[10 minut] Podsumowanie

• Grupy podzielą się swoimi przemyśleniami z pozostałymi uczestnikami warsztatu.

• Każda grupa otrzyma od 1 do 2 minut na prezentację swoich list.

• Poproś uczestników, żeby wymienili wszystkie dowody, które mogą zaprzeczyć postawionej na początku hipotezie.

Narzędzie / Materiały:

• Slajdy do prezentacji w power poincie (online) lub flip-chart (offline).

Instrukcje

Wyjaśnij, że dowody można klasyfikować w kilku kategoriach:

• Rodzaj:

  • Bezpośrednie dowody: odnoszą się bezpośrednio do hipotezy i ustalają fakty (np. film, nagranie, zdjęcie, relacja naocznego świadka, oficjalny dokument).
  • Pośrednie dowody: wspierają przypuszczenie, lecz nie są wystarczająco mocne i zazwyczaj pochodzą z drugiej ręki (np. zeznania osób, które nie widziały zdarzenia na własne oczy, oświadczenia rzeczników wygłoszono w czyimś imieniu).

• Źródło:

  • ludzkie – dowody uzyskane od ludzi.
  • fizyczne – np. próbki wody, dokumenty sądowe, książki, filmy/zdjęcia (niezmontowane, wykonane podręczną kamerą).
  • cyfrowe – np. informacje znalezione w internecie, artykuły/badania, cyfrowe bazy danych, filmy/zdjęcia, blogi, media społecznościowe, fora dyskusyjne.

• Pochodzenie:

  • badanie stacjonarne
  • badanie terenowe

• Zaznacz, że w cyfrowym świecie prawie wszystko może zostać zmanipulowane, nawet filmy, zdjęcia i nagrania.

  • Metadane fotografii, których nie wykonaliśmy sami, mogą zostać z łatwością zmienione i dlatego nie wolno na nich polegać, jeśli nie zweryfikuje się i nie potwierdzi ich prawdziwości u źródła (źródeł) i/lub innymi metodami, np. poprzez odwrotne wyszukiwanie grafik.

MATERIAŁY:

• Przygotowując tę prezentację, użyj treści i przykładów z poradnika „Ocenianie dowodów i źródeł informacji”, sekcja Rodzaje dowodów i szukanie dowodów w Exposing the Invisible: Niezbędnik.

Narzędzi / Materiały

• Ocenianie dowodów – Szablony ćwiczeń, sekcja „Znajdowanie i klasyfikowanie dowodów”, pozostałe kolumny.
• Plus te same, co wcześniej.

Instrukcje

[10 minut]

• Poproś uczestników, żeby podzielili się na grupy, jak w poprzednim ćwiczeniu, lecz wymienili się listami dowodów tak, aby każda grupa otrzymała nową. Od tego momentu będą z niej korzystali aż do zakończenia warsztatu.

• Każda grupa sklasyfikuje wymienione dowody zgodnie z podaną wcześniej systematyką, korzystając z udostępnionych szablonów.

[10 minut] Podsumowanie

• Po zakończeniu pracy w grupach uczestnicy podzielą się swoimi listami i opowiedzą, które dowody sprawiły im podczas klasyfikacji największe problemy i dlaczego.

Analizowanie dowodów (50 minut)

Narzędzia / Materiały

• Ocenianie dowodów – Szablony ćwiczeń, sekcja „Ocenianie dowodów”.
• Plus te same, co wcześniej.

Instrukcje

[10 minut]

• Poproś uczestników, żeby podzielili się na grupy, jak w poprzednim ćwiczeniu.

• Poproś członków każdej grupy, aby ocenili dowody, stosując następującą skalę:

  • Słabe
  • Średnie
  • Mocne

[10 minut] Podsumowanie

• Grupy podzielą się swoimi przemyśleniami z pozostałymi uczestnikami warsztatu.

• Poproś uczestników, żeby opisali, w jaki sposób oceniali dowody i jakie cechy czynią ich zdaniem dowód mocnym lub słabym.

• Zapytaj uczestników, w jaki sposób zmiana kontekstu może wpłynąć na ocenę dowodu.

Narzędzia / Materiały

• Ocenianie dowodów: Karty z błędami poznawczymi (plik Word). Uwaga: będziesz musiał pobrać z sieci i przygotować osiem kart: cztery zawierające „błędy poznawcze” i cztery ze „stosownymi przykładami”. Możesz wykorzystać szablony, by przygotować karty na tablicy Miro/Mural (online) lub wydrukować je i wymieszać na stole/tablicy (offline).

Instrukcje

[10 minut]

• Wyjaśnij pokrótce, czym jest błąd poznawczy:

  • „Systematyczny błąd w procesie myślenia, który zachodzi, gdy ludzie przetwarzają i interpretują informacje z otaczającego ich świata, i który wpływa na podejmowane przez nich decyzje i wydawane osądy”.

• Podziel uczestników na mniejsze grupy – tym razem może to być podział losowy, nie musisz stosować grup z poprzednich ćwiczeń.

• Wymieszaj osiem kart (zamieszczonych tutaj) i poproś członków grup, aby dopasowali błędy do ich przykładów.

• Uczestnicy mogą sprawdzić listę błędów.

Podsumowanie

[5 minut]

• Pokaż, jak właściwie dopasować karty i zapytaj uczestników, czy zetknęli się kiedyś z innymi przykładami błędów poznawczych.
• Nie muszą podawać ich naukowej nazwy. Wystarczy, że opiszą, co się wydarzyło.

Instrukcje

• Poprowadź krótką dyskusję i zadaj uczestnikom następujące pytanie:

  • „Jak można ograniczyć ryzyko wystąpienia błędu?”

• Na zakończenie dyskusji możesz wspomnieć o następujących punktach, jeśli nie zostały one wymienione:

  • Zasięgnięcie opinii współpracowników lub innych śledczych przy ocenie dowodu.
  • Ponowna ocena dowodu po upływie jakiegoś czasu.
  • Próba obalenia wniosków i klasyfikacji dowodu.
  • dziennikarze często stosują zasadę, zgodnie z którą przygotowywany przez nich materiał trafia do publikacji, gdy informacje w nim zawarte potwierdzą trzy niezależne od siebie źródła.

• Przejdź do zadawania pytań:

  • „Jakie istnieją jeszcze zagrożenia dla informacji/dowodu? Innymi słowy, jakie czynniki zmniejszają ich wiarygodność?”
  • Podaj przykład: nieaktualne informacje.

• Zakończ, zadając pytanie:

  • „Jakie można podjąć działania w celu ograniczenia tych zagrożeń?”

Zarządzanie dowodami (15 minut)

Narzędzia / Materiały

• Slajdy do prezentacji w power poincie (online) lub flip-chart (offline).

Instrukcje

Przygotuj i zrób krótką prezentację, ujmując w niej następujące punkty:

• Przechowywanie dowodów

  • W przypadku dowodów cyfrowych bardzo ważne jest sporządzanie kopii i trzymanie ich na oddzielnych dyskach twardych.

  • Wewnętrzne i zewnętrzne dyski twarde powinny być zaszyfrowane.

    • Jeśli żyjesz w miejscu, w którym twoja praca naraża cię na szkody osobiste lub konsekwencje prawne, trzymaj dodatkowe kopie w bezpiecznym miejscu poza własnym mieszkaniem.
    • Pamiętaj, że umieszczając dowody w mieszkaniach innych ludzi, narażasz na niebezpieczeństwo również ich.

  • Zachowaj fizyczne kopie oryginalnych dokumentów (takich jak listy), ale zrób też skany/zdjęcia tych dokumentów.

    • Przechowuj te cyfrowe dowody na zaszyfrowanych dyskach zewnętrznych i wewnętrznych.

  • Próbki środowiskowe bardzo szybko się rozkładają (zwłaszcza próbki wody) i powinno się je jak najszybciej przebadać w laboratorium a nie trzymać w domu/biurze.

  • Złożone i długie śledztwa mogą doprowadzić do zgromadzenia ogromnej liczby dowodów. W niektórych przypadkach waga i znaczenie określonego dowodu stają się jasne dopiero w późniejszych etapach śledztwa.

    • Na przykład, zdjęcie zanieczyszczonej rzeki ze współrzędnymi GPS może stać się bardziej istotne po otrzymaniu raportu z laboratorium na temat przebadanej próbki wody, który będzie się odnosił do konkretnego miejsca.
    • Dobrym sposobem na zarządzanie dowodami jest stworzenie karty ewidencyjnej ułatwiającej ich szybsze odnalezienie.

  • Pokaż uczestnikom przykładową kartę ewidencyjną (możesz skorzystać z przykładu zamieszczonego w poradniku „Ocenianie dowodów”, sekcja: Zarządzanie dowodami

• Ochrona dowodów

  • Istnieje kilka materiałów, z których można się dowiedzieć, jak lepiej oceniać kontekst i ryzyko i jakie działania podejmować (szyfrowanie twardych dysków, ochrona kanałów komunikacji) w kontaktach ze źródłami poufnych informacji.
  • Dobrymi materiałami na początek są poradniki i artykuły: Po pierwsze, bezpieczeństwo!, Ocenianie ryzyka to nastawienie, a nie lista spraw do załatwienia, Bezpieczeństwo w pudełku, itp.

• Udostępnianie i publikacja dowodów

  • Wśród powodów, dla których publikuje się zebrane, przetworzone i zweryfikowane dowody można wymienić:

    • Transparentność - wiele śledztw dotyczy ujawniania informacji, które są niesłusznie przed nami ukrywane.
    • Analiza i ocena końcowych wniosków - która może być elementem procesu weryfikacji.
    • Publikacja może doprowadzić do ujawnienia dodatkowych informacji przez osoby zainteresowane śledztwem. Mogą oni dysponować innych zestawem danych lub poprowadzić własne śledztwo.

  • Wyróżniamy różne poziomy dzielenia się informacjami - ze współpracownikami, osobami, z którymi tworzymy jedną siatkę, aktywistami, organizacjami pozarządowymi, dziennikarzami i opinią publiczną.

    • Tożsamość źródeł poufnych informacji nie powinna być nigdy ujawniana, podobnie jak informacje pozwalające na jej odkrycie.
    • Zdarza się, że śledczy kupują dane od dostawców komercyjnych, np. rejestry firm, rejestry handlowe, księgi ewidencyjne. W niektórych przypadkach dostawcy mogą próbować przeszkodzić w opublikowaniu kupionych od nich danych i informacji. Aby uniknąć konsekwencji prawnych, należy umieszczać przy cytatach źródłowych odsyłających do zakupionych materiałów dopisek **w interesie publicznym”. Takie rozwiązanie umożliwia zazwyczaj publikację zastrzeżonych prawem materiałów.

  • Przed publikacją informacji należy pamiętać, aby zrobić to w przystępnym formacie ułatwiającym zrozumienie i wykorzystanie danych przez odbiorców.

  • Należy też pamiętać o podziękowaniach dla wszystkich współpracowników biorących udział w badaniu/śledztwie, o ile nie zechcą zachować anonimowości, co powinno się ustalać z wyprzedzeniem.

Zakończenie (10 minut)

Instrukcje

• Poproś uczestników, żeby stworzyli plakat na wynos, umieszczając na współdzielonej tablicy / bloku rysunkowym swoje odpowiedzi na następujące pytanie:

  • Co wynieśli z dzisiejszego warsztatu?

• Daj uczestnikom kilka minut na zapisanie lub narysowanie swoich przemyśleń, a także na przeczytanie odpowiedzi pozostałych uczestników.

Podsumowanie

• Omów kilka punktów umieszczonych na tablicy.

Narzędzia/Materiały: bez materiałów.

Instrukcje

• Zakończ warsztat i streść poruszane zagadnienia. Dodaj ostatnich uwag lub podkreśl główne przesłanie warsztatu.

• Podsumuj pokrótce przebieg warsztatu. Niech każdy uczestnik wymieni:

  • jeden element warsztatu, który uznał za bardzo dobry.

  • jeden element warsztatu, który wymaga poprawy.

• Zachęć uczestników do zadawania pytań lub udziel im ostatnich wskazówek.

• Udostępnij uczestnikom stosowne dane kontaktowe i inne istotne szczegóły.

Skontaktuj się z nami

Zapraszamy do skontaktowania się z nami poprzez Exposing the Invisible, jeśli:

• macie jakiekolwiek pytania odnośnie tego warsztatu oraz porad dla moderatorów,
• korzystacie z tego planu warsztatu i chcecie podzielić się z nami własnymi przemyśleniami na jego temat oraz sugestiami, które mogą pomóc w jego ulepszeniu,
• dostosowujecie ten plan warsztatu do określonych, specyficznych kontekstów i chcecie się z nami podzielić rezultatami,
• chcecie zasugerować nam nowe ćwiczenia, macie nowe rady lub przykłady, które moglibyśmy dołączyć do tego planu warsztatu,
• chcecie podzielić się z nami własnym doświadczeniem oraz wiedzą i pomóc nam w opracowywaniu i testowaniu nowych warsztatów.

Kontakt: eti@tacticaltech.org (GPG Key / fingerprint: BD30 C622 D030 FCF1 38EC C26D DD04 627E 1411 0C02).

Autorzy i licencje

CC BY-SA 4.0

Ten tekst został wyprodukowany przez projekt Exposing the Invisible Tactical Tech's i zarejestrowany na licencji Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International license

• Autorzy warsztatu: A. Hayder, Mario Rautner (autor poradnika „Ocenianie dowodów”.
• Projekt szkoleniowy: A. Hayder
• Redakcja i treść: Christy Lange, Laura Ranca, Wael Eskandar
• Projekt graficzny: Yiorgos Bagakis
• Opracowanie strony internetowej: Laurent Dellere, Saqib Sohail
• Koordynacja projektów i nadzór: Christy Lange, Laura Ranca, Lieke Ploeger, Marek Tuszynski, Safa Ghnaim, Wael Eskandar

To narzędzie zostało opracowane jako część Collaborative and Investigative Journalism Initiative (CIJI), współfinansowanego przez Komisję Europejską w ramach projektu pilotażowanego: "Supporting investigative journalism and media freedom in the EU" (DG CONNECT).

Ten tekst odzwierciedla poglądy autora i Komisja nie odpowiada za wykorzystanie informacji w nim zawartych.