Wstęp do zarządzania ryzykiem

Ten warsztat ma za zadanie zapoznać uczestników z podstawowymi zasadami zarzadzania ryzykiem, które będą mogli następnie odnieść do własnych zawodowych i osobistych kontekstów. Warsztat objaśnia i pomaga w procesie formułowania oceny ryzyka oraz wykorzystania tej oceny jako narzędzia przy podejmowaniu decyzji indywidualnych i/bądź grupowych.

Przebieg warsztatu

Początek (15 minut)

Wstęp dla instruktora

• Jeśli zajdzie taka potrzeba, przykuj uwagę uczestników, zadając pytanie lub komentując wydarzenie, zdjęcie, itp., istotne w odniesieniu do warsztatu.

• Przedstaw siebie oraz cele warsztatu.

• Opcjonalnie: Przedstaw źródło użytych w warsztacie materiałów (Tactical Tech.)

• Wspomnij jako „dodatek” o tym, że ryzyko zależy od kontekstu i stale się zmienia: uczestnicy warsztatów najlepiej rozumieją własne środowiska pracy i w ostatecznym rozrachunku to oni odpowiadają w pełni za podejmowane przez siebie ryzyko. Jeśli ich działania wiążą się z bardzo wysokim poziomem ryzyka, powinni poszukać profesjonalnej pomocy lub przejść dalsze szkolenie.

• Poinformuj uczestników o planie warsztatu.

• Zasugeruj podstawowe zasady, które będą obowiązywały podczas trwania warsztatu, dotyczące między innymi szacunku, poufności oraz równego traktowania. Zapytaj uczestników, czy chcą zmodyfikować twoje propozycje lub przedstawić własne reguły. Upewnij się, że wszyscy zrozumieli i zgadzają się na zaproponowane zasady postępowania.

Instrukcje

• Ułatw szybką prezentację uczestnikom warsztatu, zadając im kilka pytań dotyczących ich osoby, wykonywanej przez nich pracy oraz oczekiwań, jakie mają odnośnie warsztatu. Zapoznanie się na tym etapie z oczekiwaniami pozwoli ci na wprowadzenie ostatecznych poprawek do sposobu przekazywania informacji, a jednocześnie na jasne wyjaśnienie, które z nich nie zostaną spełnione oraz z jakiego powodu.

• Aby nawiązać do tematu warsztatu, możesz poprosić uczestników, żeby przytoczyli sytuacje (z własnego życia lub zasłyszane), w których sprawy przyjęły niespodziewany lub zabawny obrót, i jak sobie z tym poradzili. Uczestnicy mogą nie chcieć dzielić się osobistymi doświadczeniami i dlatego ten punkt jest opcjonalny. Przypomnij im, że nie muszą dzielić się prywatnymi informacjami i że w każdej chwili mogą zakończyć dane ćwiczenie, jeśli nie czują się komfortowo.

• Jako alternatywę możesz przeprowadzić ćwiczenie na przełamanie lodów, rozbudzając kreatywność uczestników. Na przykład, prosząc ich, aby nanieśli swoje pomysły i odpowiedzi na tablicę (online) lub wykonali określone zadanie (offline). Dalsze przykładu znajdziesz w sekcji Przełamywanie lodów w Poradnik moderatora.

Ocena ryzyka (1 godzina i 25 minut)

Instrukcje

Zrób krótką prezentację, skupiając się na kluczowych punktach:

• Definicja ryzyka - Ryzyko to wypadkowa odpowiedzi na trzy poniższe pytania:

  • Co może się wydarzyć?
  • Jak bardzo jest to prawdopodobne?
  • Jakie będą tego konsekwencje? → Odpowiadając na te trzy proste pytania możemy przystąpić do szacowania poziomu ryzyka.

• “ Co może się wydarzyć?”

• Scenariusze ryzyka: Definiując idealny scenariusz wydarzeń („wszystko idzie zgodnie z planem”) oraz wszystkie potencjalne scenariusze, które od niego odbiegają („coś idzie nie tak”), możemy określić nasze cele, a jednocześnie zidentyfikować większość zdarzeń, które mogą nam przeszkodzić w ich osiągnięciu.

• Opcjonalnie – Podaj przykład śledztwa / badania / wyjazdu mającego odniesienie do kontekstu i środowiska pracy uczestników:
• Wymień jego główne cele i zdefiniuj „pomyślny scenariusz”.
• Podziel śledztwo / badanie / wyjazd na mniejsze, łatwiejsze do opisania etapy, zachowując chronologię wydarzeń („Najpierw musimy… Potem… na końcu…”, itp.).
• Podczas omawiania każdego etapu wymień i opisz jedno lub dwa ryzyka, które mogą przeszkodzić w osiągnięciu końcowego celu.

ŹRÓDŁA:

• Za inspirację może posłużyć podręcznik Exposing the Invisible "Away From Your Screen, Out in the Field"

Narzędzia/Materiały

• Szablony zarządzania ryzykiem (plik Word)
• UWAGA: Zamieszczone szablony są jedynie przykładowym narzędziem pomocnym w ocenie ryzyka. Instruktorzy/moderatorzy mogą je dowolnie modyfikować i adaptować do swoich potrzeb.
• To ćwiczenie jest ćwiczeniem indywidualnym i do jego przeprowadzenia nie będzie potrzebna funkcja break-out rooms.

Instrukcje

[5 minut]

• Poproś uczestników, by wyobrazili sobie potencjalne śledztwo lub podaj przykład takiego śledztwa, zawężając jednak jego skalę (np., pobranie próbek wody w celu zbadania poziomu pestycydów).

[15 minut]

• Poproś uczestników, żeby sami wypełnili pierwszą tabelę szablonu zarządzania ryzykiem w następujący sposób:

  • Główny cel (główne cele) śledztwa powinien znaleźć się u góry strony (np., zebranie 30 próbek wody zgodnie z ustalonym protokołem i przesłanie ich do laboratorium badawczego).

  • Kolejna tabela powinna zostać wypełniona następująco: a. Rodzaj działań, które mają być podjęte – w kolejności chronologicznej (np., przejazd na miejsce, pobranie próbek, badanie poziomu pestycydów, itp.).

    b. Pomyślny scenariusz: co będzie robił śledczy, gdy wszystko pójdzie zgodnie z planem. Zachęć uczestników do szczegółowych opisów, nawet jeśli będą musieli sformułować hipotezy lub posłużyć się własną wyobraźnią (np., Wynajęcie samochody kempingowego i dojechanie nim na miejsce, spędzenie trzech tygodni na miejscu, zbieranie w tym czasie próbek i przeprowadzanie wywiadów środowiskowych, zbieranie co tydzień trzech próbek wody z dziesięciu różnych miejsc, przechowywanie próbek w lodówce, przesłanie próbek do laboratorium badawczego, itp.).

    c. Scenariusz z potencjalnym ryzykiem: Co może pójść źle na każdym etapie prowadzonych działań? Zachęć uczestników, by zdali się na własną wyobraźnie i nie przechodzili od razu do szukania środków zaradczych.

[5 minut] Po upływie czasu poproś 2-3 ochotników, by podzielili się tym, co napisali, z resztą grupy. Zapytaj ich, co zdefiniowali jako sukces i poproś, by podali jeden lub dwa przykłady potencjalnego ryzyka.

[5 minut] Oddaj głos pozostałym uczestnikom warsztatu:

• Czy w trakcie pierwszych prezentacji pomyśleli o innych, dodatkowych scenariuszach ryzyka?

• Zapytaj uczestników, jakie zalety miałoby przeprowadzenie tego ćwiczenia w grupie a nie indywidualnie.

• Wyjaśnij, w jaki sposób praca grupowa pomaga w identyfikacji scenariuszy ryzyka i pobudza kreatywność.

Instrukcje

Zrób krótką prezentację, zawierając w niej następujące punkty:

• Jak bardzo jest to prawdopodobne? Jakie będą tego konsekwencje? - Wyjaśnij, w jaki sposób oceniać prawdopodobieństwo i konsekwencje, korzystając ze skal jakościowych (np., konsekwencje: „minimalne / małe / poważne / ogromne / katastroficzne”; prawdopodobieństwo: „krańcowo mało prawdopodobne / bardzo mało prawdopodobne / mało prawdopodobne / prawdopodobne / bardzo prawdopodobne”). Ewentualnie, uczestnicy mogą się posłużyć skalą liczbową (1/2/3/4/5).

• Klasyfikowanie ryzyka – Matryca ryzyka - Wyjaśnij, jak oceniać ryzyko, posługując się matrycą. Przykładowa prosta matryca ryzyka dołączona została do szablonu zarządzania ryzykiem. Możesz pokazać, jak nanosić scenariusze na matrycę. Podkreśl, że matryca jest bardzo uproszczonym narzędziem pomagającym w podejmowaniu decyzji, a rzeczywistość jest zawsze bardziej skomplikowana i niepewna.

• Krótko wspomnij o znaczeniu postrzegania ryzyka i subiektywności - Różne osoby odmiennie oceniają te same scenariusze, dlatego też współpraca może pomóc w dokładniejszej ocenie i trafniejszej klasyfikacji ryzyka.

• Opcjonalnie: Podaj jako przykład trzy albo cztery potencjalne ryzyka i opisz, jak ty oceniasz prawdopodobieństwo ich wystąpienia oraz konsekwencje, a także jak je oceniasz i klasyfikujesz pod względem znaczenia.

MATERIAŁY:

• Podręcznik holistycznej ochrony autorstwa Tactical Tech

Narzędzia/Materiały

• Szablony zarządzania ryzykiem (plik Word)
• Breakout “rooms” online lub offline

Instrukcje

• Podziel uczestników na małe grupy (od 3 do 5 osób). Poproś ich, by wyznaczyli w swoim gronie osobę, która będzie sporządzała notatki i osobę, która przedstawi ich przemyślenia pozostałym uczestnikom.

[15 minut] Poproś uczestników, żeby wybrali jeden scenariusz z wcześniejszego ćwiczenia, podczas którego opisywali je indywidualnie, a następnie zastanowili się wspólnie nad:

• Identyfikacją potencjalnych scenariuszy ryzyka — zachęć wszystkich członków grupy, by podali nowe scenariusze ryzyka.

• Oceną prawdopodobieństwa oraz konsekwencji każdego scenariusza ryzyka, wykorzystując do tego skalę jakościową lub liczbową.

• Klasyfikacją scenariuszy ryzyka od najmniej ważnych do najistotniejszych, porównując prawdopodobieństwo ich wystąpienia oraz konsekwencje i korzystając z matrycy ryzyka.

• Zachęć uczestników do szukania scenariuszy ryzyka odnoszących się zarówno do świata rzeczywistego, jak i cyfrowego, a także występujących między nimi połączeń – niech nie analizują ich w oderwaniu do siebie.

• Poproś uczestników o zapisanie swoich wniosków i przemyśleń (im więcej ich będzie, tym lepiej).

[10 minut] Po upływie podanego czasu poproś przedstawicieli każdej z grup o zaprezentowanie omawianego przez jej członków scenariusza i zidentyfikowanego podczas ćwiczeń ryzyka.

[5 minut] Omówienie - podsumuj główne wnioski płynące z ćwiczenia:

• Ryzyko jest przenoszone – Uczestnicy mogą skupiać się w identyfikowaniu ryzyka na własnych osobach, pomijając przy tym źródła oraz osoby współpracujące z nimi podczas toczonego śledztwa. Zachęć ich do tego, żeby brali pod uwagę wszystkich, którzy mają styczność ze śledztwem: znajomych, źródła informacji, osoby, których śledztwo dotyczy, itd. Ryzyko śledczych to również ryzyko innych osób. Ta zasada działa również w drugą stronę.

• Zasada nie czyń szkody – Zapytaj uczestników, czy śledztwo może doprowadzić do dodatkowych szkód. Czy w takim przypadku zamierzają je kontynuować?

• Nad wydarzeniami nie ma kontroli a ludzie są nieprzewidywalni – uczestnicy powinni nauczyć się stosować ocenę ryzyka jako narzędzie mające przygotować na to, co jest trudne do przewidzenia, a nie jak spis spraw do załatwienia.

• Uczestnicy mogą wpaść w pułapkę rozdzielania ryzyka występującego w świecie rzeczywistym i w świecie cyfrowym. Przypomnij, że oba światy są blisko ze sobą powiązane, a ryzyko cyfrowe może mieć konsekwencje w świecie rzeczywistym i vice versa.

Ograniczanie ryzyka (45 minut)

Instrukcje

Zrób krótką prezentację, skupiając się na:

• Definicji zarządzania ryzykiem – które ma za zadanie zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia scenariusza ryzyka lub jego konsekwencji, a także ograniczyć wpływ negatywnych skutków, jeśli ryzyko to wystąpi.

• Ryzykiem zarządza się na trzy sposoby:

  • Zmniejszanie prawdopodobieństwa – poprzez eliminowanie lub modyfikowanie ryzyka; korzystanie z systemów ostrzegania; itp.

  • Ograniczanie konsekwencji – poprzez oddzielanie/izolowanie ryzyka; szkolenia i regularne ćwiczenia; naukę radzenia sobie z ryzykiem; itp.

  • Naprawianie szkód – poprzez ćwiczenie reakcji na ryzyko; uwzględnianie w planach pomocy lub wsparcia na wypadek wystąpienia ryzyka, itp.

• Solidne strategie – O ile to możliwe, śledczy powinni wybierać środki, które nie będą tworzyły dodatkowego ryzyka i które będzie można zastosować w różnych scenariuszach. Na przykład, przygotowanie zawczasu dokumentów potwierdzających, że dana osoba żyje, czy opracowanie planów utrzymywania łączności, ogranicza negatywne skutki wielu scenariuszy ryzyka. Równie przydatne są podręczne zestawy ratownicze. Główne przesłanie tego punktu brzmi: przygotuj się, przygotuj się, przygotuj się.

• Współpraca – Współpracując, gromadzimy więcej wiedzy, redukujemy niepewność, dostrzegamy własne uprzedzenia i w ostatecznym rozrachunku łatwiej i lepiej ograniczamy ryzyko. Współpraca pomaga ponadto w dzieleniu się sprawdzonymi procedurami i ułatwia ich naukę.

• Opcjonalnie: Użyj jako przykład scenariusz ryzyka omawiany wcześniej. Omów trzy albo cztery strategie zaradcze, ograniczające ryzyko, skupiając się zarówno na ich zaletach, jak i wadach.

Narzędzia/materiały

• Szablony zarządzania ryzykiem (plik Word)
• Breakout “rooms” online lub offline.

Instrukcje

• Podziel uczestników na mniejsze grupy (od 3 do 5 osób) – o ile to możliwe, zachowaj podział z poprzedniego ćwiczenia. Poproś, żeby wyznaczyli ze swojego grona osobę, która będzie sporządzała notatki i osobę, która przedstawi ich przemyślenia pozostałym uczestnikom.

[15 minut] Poproś uczestników, żeby wykorzystali scenariusze ryzyka, które ocenili i sklasyfikowali we wcześniejszym ćwiczeniu, aby wspólnie:

• Nakreślić dwie lub trzy strategie ograniczające, które zmniejszą prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka oraz ograniczą jego konsekwencje lub negatywny wpływ.

• Omówić, w jaki sposób zastosować środki zaradcze. Zachęć uczestników, aby skupili się na środkach praktycznych, a także na nowym ryzyku, które może powstać w wyniku ich zastosowania.

[10 minut] Po upływie wyznaczonego czasu uczestnicy ponownie tworzą jedną dużą grupę.

• Przedstawiciel każdej mniejszej grupy streszcza omawiany przez jej członków przypadek, w tym:

  • środki zaradcze, które zidentyfikowała grupa,
  • sposób ich zastosowania,
  • oraz nowe ryzyko, które grupa zidentyfikowała podczas ćwiczenia.

[5 minut] Omówienie - podsumuj główne wnioski płynące z tego ćwiczenia:

• Uczestnicy dzielą sią rozwiązaniami, które opracowali w podgrupach.

• Możesz skomentować wnioski i przemyślenia uczestników.

• Podkreśl, że ocena ryzyka to niekończący się proces. Zastosowanie środków zaradczych może doprowadzić do powstania nowego ryzyka, które wymagać będzie kolejnej oceny.

Zakończenie (20 minut)

Narzędzia/materiały

• "Ocena ryzyka – karta z „pytaniami naprowadzającymi”

Instrukcje

• Wspomnij krótko, że ocenianie ryzyka i zastanawianie się nad jego zarządzaniem przed przejściem do działania może się wydawać nużące, ale gdy uczestnicy przyswoją sobie ten proces, będzie on przebiegał znacznie sprawniej. Aby tak się stało wystarczy ćwiczyć.

• Zachęć uczestników, żeby wykorzystali nabytą podczas warsztatu wiedzę i w wolnym czasie wypełnili kartę „Ocena ryzyka – pytania naprowadzające” dla każdego z podanych przypadków. Karta ta pomoże im w ocenianiu ryzyka związanego z każdym podejmowanym przez nich działaniem.

• Zachęć uczestników, żeby spisali swoje oceny, a także wszystkie pytania, które pojawia się w trakcie wykonywania ćwiczenia.

• Zachęć uczestników, żeby udostępnili swoje notatki pozostałym członkom grupy, wykorzystując do tego bezpieczny kanał komunikacji lub chmurę. Możesz podzielić się z uczestnikami własnymi przemyśleniami, dodając do nich komentarze, na późniejszym etapie lub poprowadzić dodatkową sesję podsumowującą warsztat, jeśli będzie to możliwe.

Instrukcje

• Zakończ warsztat i podsumuj jego przebieg.

• Przeprowadź krótką ocenę warsztatu. Pozwól każdemu uczestnikowi, by wymienił:

  • jeden element warsztatu, który uznał za bardzo dobry.
  • jeden element warsztatu, który wymaga poprawy.

• Możesz zachęcić uczestników do zadawania pytań lub udzielić im ostatnich wskazówek.

• Udostępnij uczestnikom stosowne dane kontaktowe i inne istotne szczegóły.

Dodatkowe materiały

• „Po pierwsze, bezpieczeństwo!", poradnik dołączony do Exposing the Invisible - The Kit

• „Bezpieczeństwo w pudełku", poradniki i podręczniki na temat bezpieczeństwa cyfrowego w społeczeństwie obywatelskim.

• „Podręcznik holistycznej ochrony". Podręcznik autorstwa Tactical Tech dotyczący bezpieczeństwa w świecie fizycznym i cyfrowym, a także zdrowia osób prowadzących śledztwa – zawiera również podręcznik dla instruktorów pomagający w opracowaniu i prowadzeniu warsztatów na temat holistycznej ochrony.

• Uwagi wstępne, rekomendacje i poradniki autorstwa Committee to Protect Journalists.

• Szablony oceny ryzyka, dokumenty potwierdzające, że dana osoba żyje, plany łączności autorstwa Rory Peck Trust.

• Poradniki i podręczniki dotyczące podstaw bezpieczeństwa autorstwa Electronic Frontier Foundation (EFF)

• Poradniki na temat bezpieczeństwa i ochrony autorstwa Global Investigative Journalism Network (GIJN) i lista organizacji działających na polu bezpieczeństwa społeczeństwa obywatelskiego oraz wspierania jego ochrony.

• Podręczniki i szkolenia odporności autorstwa Front Line Defenders.

• BSAFE, szkolenie ONZ w zakresie świadomości ochrony.

• Karty ze wskazówkami, narzędzia oraz szablony autorstwa Dart Center for Journalism and Trauma.

Skontaktuj się z nami

Zapraszamy do skontaktowania się z nami poprzez Exposing the Invisible, jeśli:

• macie jakiekolwiek pytania odnośnie tego warsztatu oraz porad dla moderatorów,

• korzystacie z tego planu warsztatu i chcecie podzielić się z nami własnymi przemyśleniami na jego temat oraz sugestiami, które mogą pomóc w jego ulepszeniu,

• dostosowujecie ten plan warsztatu do określonych, specyficznych kontekstów i chcecie się z nami podzielić rezultatami,

• chcecie zasugerować nam nowe ćwiczenia, macie nowe rady lub przykłady, które moglibyśmy dołączyć do tego planu warsztatu,

• chcecie podzielić się z nami własnym doświadczeniem oraz wiedzą i pomóc nam w opracowywaniu i testowaniu nowych warsztatów.

Kontakt: eti@tacticaltech.org (GPG Key / fingerprint: BD30 C622 D030 FCF1 38EC C26D DD04 627E 1411 0C02).

Autorzy i licencje

CC BY-SA 4.0

Ten tekst został wyprodukowany przez projekt Exposing the Invisible Tactical Tech's i zarejestrowany na licencji Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International license

• Autor warsztatu: Léopold Salzenstein

• Projekt szkoleniowy: A. Hayder

• Redakcja i treść: Christy Lange, Laura Ranca, Wael Eskandar

• Projekt graficzny: Yiorgos Bagakis

• Opracowanie strony internetowej: Laurent Dellere, Saqib Sohail

• Koordynacja projektów i nadzór: Christy Lange, Laura Ranca, Lieke Ploeger, Marek Tuszynski, Safa Ghnaim, Wael Eskandar

To narzędzie zostało opracowane jako część Collaborative and Investigative Journalism Initiative (CIJI), współfinansowanego przez Komisję Europejską w ramach projektu pilotażowanego: "Supporting investigative journalism and media freedom in the EU" (DG CONNECT).

Ten tekst odzwierciedla poglądy autora i Komisja nie odpowiada za wykorzystanie informacji w nim zawartych.