Czynnik ludzki w śledztwie: (2) Prowadzenie rozmów

Warsztat stanowi część czteroczęściowego planu szkoleniowego poświęconego "czynnikowi ludzkiemu w śledztwie", to jest interakcjom pomiędzy dziennikarzami śledczymi / badaczami a osobami, które mogą stać się ich źródłami informacji. Stanowi kontynuację warsztatu Czynnik ludzki w śledztwie: (1) Bezpieczne identyfikowanie źródeł i nawiązywanie kontaktu z informatorami (od którego nowicjusze powinni zacząć). W drugim warsztacie uczestnicy poznają techniki, umiejętności i najlepsze praktyki umożliwiające bezpieczne prowadzenie rozmów i utrzymywanie kontaktu ze źródłami osobowymi dostarczającymi materiał dowodowy podczas śledztwa.

Zajęcia edukacyjne

Rozpoczęcie (15 minut)

Instrukcje

• Skup na sobie uwagę odbiorców pytaniem lub komentarzem dotyczącym określonego obrazka.
• Przedstaw się i zaprezentuj cele warsztatu.
• Opcjonalnie: Wspomnij źródło materiałów wykorzystywanych podczas warsztatu (Tactical Tech)
• Przedstaw uczestnikom plan warsztatu.
• Zasugeruj podstawowe zasady funkcjonowania podczas warsztatu. Spytaj uczestników, czy chcieliby coś w twoich sugestiach zmienić bądź też zaproponować inne zasady. Upewnij się, że wszyscy rozumieją i akceptują podstawowe zasady zajęć. Konretne propozycje dotyczące podstawowych zasad obowiązujących na warsztatach znajdziesz pod tym linkiem: Przewodnik Prowadzącego ETI w dziale "Prowadzenie warsztatów".
• Ustal dynamikę pracy w zespołach. Wyjaśnij na przykład, czy przez cały warsztat uczestnicy będą współpracować w ramach tych samych zespołów.

Instrukcje

• Zaaranżuj szybką rundę prezentacji ze strony uczestników, prosząc ich, by odpowiedzieli na kilka pytań (opowiedzieli coś) o nich samych, o ich pracy i oczekiwaniach wobec warsztatów.

• Możesz też w ramach przełamywania lodów zaproponować ćwiczenie, które obudzi w uczestnikach kreatywność poprzez rysowanie odpowiedzi czy pomysłów na wirtualnej tablicy - badź też, jeśli zajęcia odbywają się offline, do tego, by wykonali określoną czynność lub porozmawiali o czymś w zespołach:

  • niech np. przez dwie minuty porozmawiają z innym uczestnikiem warsztatu i dowiedzą się więcej o jego pracy, miejscu pochodzenia itp.,
  • Zainspiruj się propozycjami w sekcji "przełamywanie lodów" w Przewodniku Prowadzącego ETI.

Planowanie i prowadzenie rozmów (1 godzina 45 minut)

Narzędzia / Materiały

• Zawczasu przygotowane slajdy/plansze flip-chart na potrzeby prezentacji.
• Lektury wstępne pomocne przy przygotowaniu prezentacji “Przewodnik “Interviews: the Human Element of Your Investigation” / sekcja “Przed rozmową: Przygotowania - organizacja rozmów i logistyka” z pakietu Exposing the Invisible.

Instrukcje

Przygotuj i wygłoś krótką prezentację, skupiając się na następujących punktach:

• Teraz, gdy jesteście gotowi do przeprowadzenia rozmowy, musicie opracować kwestie logistyczne, takie jak:

  • miejsca spotkań
  • sprzęt nagrywający
  • transport i zakwaterowanie
  • kontakty na miejscu gwoli wsparcia i bezpieczeństwa
  • świadomość / wybadanie kontekstu
  • bezpieczna komunikacja ze źródłami itd.

• Raz jeszcze zwróć uwagę na planowanie zawczasu i zaleć trzymanie się cyklu badawczego, aby na każdym kroku - przed, w trakcie i po rozmowach - wykrywać i łagodzić ewentualne ryzyko.

  • Bądź gotów powtarzać to tak często, jak to tylko możliwe.

• Zachęć uczestników, by powiedzieli coś od siebie/pytali/omówili aspekty związane z ich własnymi potrzebami

Narzędzia / Materiały

• Szablony ćwiczeń – Czynnik ludzki: Prowadzenie rozmów”, sekcja :Praca zespołowa: Planowanie rozmów” (szablony do wypełnienia online bądź na wydruku)
• Slajdy / plansze flip-chart ze wskazówkami dotyczącymi zadania dla grupy i kluczowymi elementami wartymi zapamiętania
• Udostępniony w chmurze folder i pliki/platforma edycji tekstu (np. Framapad) do wypisywania obserwacji / inne rozwiązanie: udostępniane tablice wirtualne takie jak Miro or Mural (jeśli warsztaty mają postać online.)
• Kartki papieru, karteczki post-it, długopisy (w razie warsztatów offline.)

Instrukcje

[15 minut] Praca zespołowa

• Podziel uczestników na zespoły liczące od 3 do 5 osób.

• Poproś zespoły o wyznaczenie osoby do prowadzenia notatek, osoby pilnującej czasu oraz osoby prezentującej ustalenia w fazie sprawozdania (podział ten będzie odtąd obowiązywać przy każdym ćwiczeniu); uczestnicy po jakimś czasie powinni wymieniać sie rolami.

• Poinformuj, że ich zadaniem będzie zaplanowanie rozmowy z wybraną postacią.

• Poproś uczestników, by wybrali postać do przeprowadzenia rozmowy / bądź samodzielnie im ją przydziel (np. świadek, ofiara, domniemany sprawca, źródło specjalistyczne, przedstawiciel władz…) i by zapisali:

  • 1. rolę, jaką odgrywa ona w śledztwie
  • 2. ich związek ze śledztwem
  • 3. informacje, jakie może ona przekazać.

• Podpowiedz zespołom pytania naprowadzające, nad którymi mają się skupić, takie jak:

  • W jaki sposób przeprowadzicie z nimi rozmowę?
  • Gdzie zorganizujecie spotkanie?
  • Jakie inne względy powinniście wziąć pod uwagę przed i w trakcie spotkania/rozmowy?

[20 minut] Podsumowanie

• Poproś każdy zespół o zaprezentowanie w 2 minuty ich planu wraz z uszasadnieniem podjętych decyzji.

• W przypadku każdego zespołu skomentuj i podziel się obserwacjami i poproś pozostałych uczestników o podzielenie się pytaniami bądź sugestiami.

• Po zakończeniu prezentacji przez zespoły zainicjuj krótką dyskusję na temat zalet i wad różnych form prowadzenia rozmowy:

  • Twarzą w twarz
  • Przez wideopołączenie
  • Emailem

Narzędzia / Materiały

• "Szablony ćwiczeń – Czynnik ludzki: Prowadzenie rozmów", sekcja “Praca grupowa: Przygotowanie pytań i plan rozmowy” (szablony do wypełnienia online bądź na wydruku)
• Slajdy / plansze flip-chart ze wskazówkami dotyczącymi zadania dla grupy i kluczowymi elementami wartymi zapamiętania
• Takie same, jak poprzednio

Instrukcje

• Poproś uczestników, aby powrócili do swoich zespołów.

• Każdy zespół powinien:

  • przygotować kwestionariusz dla swojego rozmówcy (z poprzedniego ćwiczenia) i
  • uporządkować pytania
  • wyjaśnić, jakie ma cele i jak postara się je osiągnąć.

• Nakieruj uczestników na najistotniejsze cele, takie jak:

  • Przełamanie lodów
  • Wywołanie reakcji
  • Zgromadzenie kontekstu do materiału
  • Weryfikacja innych dowodów bądź informacji z innych źródeł
  • Zebranie materiału dowodowego
  • Uzyskanie świadectwa bądź bardziej osobistego spojrzenia na sprawę itd.

• Przypomnij zespołom, by wybrały osobę do prowadzenia notatek, osobę pilnującą czasu oraz ochotnika lub ochotników do kolejnego ćwiczenia zakładającego odgrywanie scenek (patrz: następna sekcja).

UWAGA: Czas trwania tego ćwiczenia będzie trzeba dostosować do liczby zespołów.

Narzędzia / Materiały

• Materiały i notatki zespołów z poprzedniego ćwiczenia
• Slajd / plansza flip-chart do spisania kluczowych punktów do zapamiętania po zakończeniu scenki.

Instrukcje

[20 minut] Odgrywanie scenek

• W nawiązaniu do poprzedniego ćwiczenia każdy zespół wypróbuje swój plan rozmowy, odgrywając scenkę.

• Ochotnika z innego zespołu zaprasza się do odegrania roli rozmówcy.

• Daj każdemu zespołowi 5 minutna przeprowadzenie rozmowy, podczas gdy inni będa się przyglądali i notowali na potrzeby później przedstawianych obserwacji.

• Kiedy wszystkie zespoły skończą, zaproś wszystkich do podzielenia się własnymi przemyśleniami i uwagami.

[10 minut] Sprawozdanie i podsumowanie

• Kiedy wszystkie zespoły odegrają swoje scenki, podziel się uwagami na temat rodzajów pytań i celów, czemu się sprawdzają albo nie, i do czego się mogą przydać.

• Skup się na przedstawieniu tego, co NALEŻY i czego NIE NALEŻY ROBIĆ, to jest:

  • Zadawać pytania ogólne dla przełamania lodów
  • Nie zadawać pytań naprowadzających, które mogłyby wpłynąć na odpowiedź rozmówcy
  • Nie zadawać zamkniętych pytań, jeśli celem jest zebranie dodatkowych informacji o tle sprawy

• Spisz najważniejsze rady / wskazówki i powiąż je z odpowiednimi pytaniami, by uwydatnić znaczenie rozmaitych rodzajów pytań:

  • Otwarte czy zamknięte
  • Pytania o fakty i pytania otwarte
  • Pytania naprowadzające
  • Pytania dodatkowe
  • Pytania prowokujące

• Zwróć uwagę na to, że źródła wrażliwe bądź nieprzyjazne wymagają zastosowania specjalnego podejścia.

  • Wspomnij o paru sposobach specjalnego podejścia i różnicach między nimi.
  • Podaj przykłady i wskazówki.

MATERIAŁY:

• Aby przygotować kluczowe punkty odprawy, wspomóż się przewodnikiem “Rozmowy: Czynnik ludzki śledztwa” / sekcje “Przygotowanie do rozmowy” i “Rozmowy wymagające specjalnego podejścia” (Rozmowy ze źródłami wrażliwymi i Radzenie sobie z nieprzyjaznymi rozmówcami) z pakietu Exposing the Invisible.

Narzędzia / Materiały

• Zawczasu przygotowane slajdy/plansze flip-chart na potrzeby prezentacji.

Instrukcje

• Przygotuj i wygłoś krótką prezentację, w której uwydatnisz znaczenie analizy ryzyka w kontekście komunikacji, miejsca rozmowy, przechowywania materiału dowodowego i danych, a także osobistego bezpieczeństwa:

  • Czas i miejsce rozmów
  • Względy związane z bezpieczeństwem cyfrowym i fizycznym
  • Podróż
  • Rozmowy wymagające specjalnego podejścia (źródła/rozmówcy wrażliwi lub nieprzyjaźni) można omówić osobno. Jeżeli nie omawiasz ich w odrębnej sekcji, wspomnij tu, że wymagają one specjalnego planowania.

• Spytaj uczestników, czy pomyśleli o tym, jak i gdzie zbiorą i będą przechowywać dokumentację informacji bądź dowodów:

  • Czy będa nagrywać, robić zdjęcia, filmować itd.?

• Przypomnij im o narzędziach dokumentacji rozmów, gdyż to pomoże im zastanowić się nad rozwiązaniami w kwestii przechowywania:

  • Nagrań dźwiękowych
  • Nagraź wideorozmów i rozmów telefonicznych
  • Fotografii/filmików
  • Bezpieczeństwa przechowywania

• Zwróć ich uwagę na:

  • Świadomą zgodę, jaką trzeba uzyskać od rozmówców na "formularzu zgody": podpisanych formularzach, które wyszczególniają sposób wykorzystywania bądź zachowania w tajemnicy informacji oraz tożsamości.
  • Kwestie prawne
  • Bezpieczeństwo
  • Prywatność

• Porozmawiaj i doradź w następujących kwestiach:

  • Jak zidentyfikujesz bądź podpiszesz źródło informacji w swoim śledztwie?
  • Czy ujawnisz ich tożsamość?
  • Czy muszą pozostać poufne? Jak poufność źródła wpłynie na wiarygodność opublikowanego przez ciebie materiału?

• Zdefiniuj kluczowe terminy i praktyki:

  • Oficjalnie (on the record)
  • Nieofcjalnie (off the record)
  • Anonimowo

MATERIAŁY:

• Dodatkowe lektury pomocne przy przygotowywaniu prezentacji: Przewodnik Rozmowy: Czynnik ludzki śledztwa” / sekcje: “Łagodzenie ryzyka przy rozmowie”, “Podczas rozmowy” “Rozmowy wymagające specjalnego podejścia” z pakietu Exposing the Invisible.

Narzędzia / Materiały

• Zawczasu przygotowane slajdy/plansze flip-chart na potrzeby prezentacji.
• udostępniane tablice wirtualne takie jak Miro lub Mural / oparta na chmurze platforma edycji tekstu (np. Framapad (jeśli warsztaty mają postać online.)
• Tablica flip-chart / tablica i długopisy (w wypadku warsztatów offline)

Instrukcje

• Daj uczestnikom 2 minuty, aby każdy z osobna zapisał na wspólnej tablicy swoje przemyślenia na następujący temat:

  • Co robisz, gdy jest już po rozmowie?

• Po tym ćwiczeniu indywidualnym zwróć uwagę uczestników na następujące aspekty, o ile sami ich nie wymienili:

  • Weryfikacja informacji uzyskanych w rozmowie.
  • Cykl badawczy: przeanalizuj potrzeby i całość prowadzonego śledztwa.
  • Zapewnij prawo do odpowiedzi.
  • Sprawdź, czy masz pozwolenia i jak podpiszesz źródło (jeżeli będzie podpisane), gdy ujawnisz bądź też opublikujesz rezultaty śledztwa.
  • Pozostawanie w kontakcie: obecni rozmówcy mogą stanowić zaczątek twojej własnej bazy źródeł i punktem wyjścia dla kolejnych śledztw.

• Analiza ryzyka: komunikacja, przechowywanie, publikacja, udostępnianie innym, współpraca.

• Zachęć uczestników, by zadali sobie takie pytania:

  • Czy braliście pod uwagę ile rozmowa potrwa?

    • Czy rozmowa była zbyt długa lub czy wasze źródło się nią znużyło?
    • Wspomnijcie o konkretnych ustaleniach co do czasu i wartości czasu waszego źródła.
  • Czy poprzez samoświadomość i dbanie o siebie samych zapewniliście sobie odpowiednie nastawienie do rozmowy?
  • Czy przy nawiązywaniu kontaktu ze źródłem popełniliście jakiekolwiek błędy (gafy związane z kulturą, płcią, czym innym)?

• Podkreślcie znaczenie nauki / gotowości, by się poddać:

  • Niektóre źródła mimo waszego planu nie okażą się pomocne ani przydatne
  • Macie prawo zrezygnować z nich nawet w czasie rozmowy, jeżeli dojdziecie do wniosku, że zrobiliście, co mogliście, lecz źródło nie spełniło waszych oczekiwań.

MATERIAŁY:

• Dodatkowe lektury pomocne przy przygotowywaniu prezentacji: Przewodnik Rozmowy: Czynnik ludzki śledztwa” / sekcja: “Po rozmowie”, z pakietu Exposing the Invisible.

Zakończenie (10 minut)

Narzędzia/Materiały

• Udostępniona tablica wirtualna / slajdy (online)
• Tablica do rysowania / tablica typu flipchart, karteczki post-it, markery (offline)

Instrukcje

• Poproś uczestników, aby wykonali plakat z wnioskami, dzieląc się udostępnionej tablicy wirtualnej / tablicy do rysowania odpowiedziami na następujące pytanie:

  • Jakie najważniejsze wnioski wyciągasz z dzisiejszego warsztatu? 

• Daj uczestnikom kilka minut na spisanie bądź narysowanie swoich przemyśleń, a następnie podzielenie się nimi z innymi.

Podsumowanie

• Zwróć uwagę na szczególnie istotne punkty wypisane na tablicach.

Instrukcje

• Zrekapituluj warsztat i podsumuj jego elementy. Zaznacz, jeśli warsztat znajdzie kontynuację w następnych sesjach z cyklu "Czynnik ludzki" (np. "Bezpieczne identyfikowanie źródeł i nawiązywanie kontaktu z informatorami" bądź "Jak bezpiecznie identyfikować, pielęgnować i utrzymywać osobowe źródła informacji”).

• Przeprowadź szybki przegląd sesji. Każdy z uczestników niech wskaże:

  • jedną rzecz z sesji, która wydała im się bardzo dobra, oraz
  • jedną rzecz, którą następnym razem należałoby udoskonalić

• Zachęć uczestników do zadania nurtujących ich wciąż pytań bądź też podzielenia się ostatnimi wskazówkami.

• Jeśli wyda się to użyteczne, podaj namiary na siebie, a także ewentualne informacje co do kontynuacji kontaktu.

Dodatkowe materiały

Dotyczące tematu:

• “Interviews: the Human Element of Your Investigation"”, przewodnik z pakietu Exposing the Invisible.
• “How to Manage Your Sources", pakiet Exposing the Invisible.

Inne powiązane materiały:

• "Away From Your Screen, Out in the Field", pakiet Exposing the Invisible.
• "Bezpieczeństwo Przede Wszystkim!", pakiet Exposing the Invisible. 
• "Digital Security when Working with Other People’s Data", pakiet Exposing the Invisible.

Skontaktuj się z nami

Zapraszamy do skontaktowania się z nami poprzez Exposing the Invisible, jeśli:

• macie jakiekolwiek pytania odnośnie tego warsztatu oraz porad dla moderatorów,
• korzystacie z tego planu warsztatu i chcecie podzielić się z nami własnymi przemyśleniami na jego temat oraz sugestiami, które mogą pomóc w jego ulepszeniu,
• dostosowujecie ten plan warsztatu do określonych, specyficznych kontekstów i chcecie się z nami podzielić rezultatami,
• chcecie zasugerować nam nowe ćwiczenia, macie nowe rady lub przykłady, które moglibyśmy dołączyć do tego planu warsztatu,
• chcecie podzielić się z nami własnym doświadczeniem oraz wiedzą i pomóc nam w opracowywaniu i testowaniu nowych warsztatów.

Kontakt: eti@tacticaltech.org (GPG Key / fingerprint: BD30 C622 D030 FCF1 38EC C26D DD04 627E 1411 0C02).

Autorzy i licencje

CC BY-SA 4.0

Ten tekst został wyprodukowany przez projekt Exposing the Invisible Tactical Tech's i zarejestrowany na licencji Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International license

• Autorka warsztatu: Nuria Tesón
• Projekt szkoleniowy: A. Hayder
• Redakcja i treść: Christy Lange, Laura Ranca
• Projekt graficzny: Yiorgos Bagakis
• Opracowanie strony internetowej: Laurent Dellere, Saqib Sohail
• Koordynacja projektów i nadzór: Christy Lange, Laura Ranca, Lieke Ploeger, Marek Tuszynski, Safa Ghnaim, Wael Eskandar

To narzędzie zostało opracowane jako część Collaborative and Investigative Journalism Initiative (CIJI), współfinansowanego przez Komisję Europejską w ramach projektu pilotażowanego: "Supporting investigative journalism and media freedom in the EU" (DG CONNECT).

Ten tekst odzwierciedla poglądy autora i Komisja nie odpowiada za wykorzystanie informacji w nim zawartych. *